काठमाडौं । आज, २ डिसेम्बर, अन्तर्राष्ट्रिय दासता उन्मूलन दिवस विश्वभर विविध कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट मनाइँदैछ। यो दिवस संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् १९४९ मा मानव बेचबिखन र यौन शोषणको अन्त्यका लागि महासभा संकल्प प्रस्ताव पारित गरेको दिनको सम्झनामा मनाइन्छ।

यस दिनको महत्त्वपूर्ण उद्देश्य दासता र शोषणको विरुद्ध जनचेतना बढाउनु र यस प्रकारका अपराधका अन्त्यका लागि कदम चाल्नु हो। वर्तमानमा पनि विभिन्न समाजमा जातीय विभेद, गरीबी, सामाजिक बहिष्कार र असमानता कारणले मानिसहरू शोषणको जोखिममा परिरहेका छन्। विशेष गरी प्रवासी र असुरक्षित श्रमिकहरूलाई घरेलु काम, निर्माण, कृषि, वस्त्र उद्योग र यौन क्षेत्रमा विभिन्न किसिमको शोषणमा लागाइन्छ, जसमा धेरैजसो महिलाहरू र बालबालिका बलपूर्वक श्रम गर्न बाध्य पारिएका छन्।

अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (ILO) का अनुसार, संसारभर ४ करोडभन्दा बढी मानिसहरू अझै पनि आधुनिक दासताको सिकार भएका छन्। यसले समाजका सबै वर्गका मानिसहरूलाई प्रभावित पारिरहेको छ। आइएलओले दासत्व र शोषणको अन्त्य गर्न सरकार, नागरिक समाज र समुदायका बीचमा सहकार्य आवश्यक भएको र पीडितहरूको उद्धार, पुनःस्थापना, न्याय र दीर्घकालीन सुरक्षामा जोड दिएको छ।

आधुनिक दासतालाई कानूनी रुपमा परिभाषित नगरे पनि, यो दबाबपूर्ण श्रम, बाल श्रम, दबाब दिएर विवाह गराउनु र मानव बेचबिखनजस्ता विभिन्न रूपहरूमा पाइन्छ। यी गतिविधिहरू शोषण र अत्याचारको उच्चतम स्तरमा पर्दछन्, जसको रोकथामका लागि अन्तर्राष्ट्रिय र राष्ट्रिय स्तरमा निरन्तर प्रयास आवश्यक छ। यो दिवस शोषण र अत्याचारका बिरूद्ध संयुक्त प्रयासको आवश्यकता र दासत्व उन्मूलनका लागि सबैलाई थप जागरुक बनाउने अवसर हो।

विश्वका पाँच करोड मानिस अझै दासत्वको जोखिममा

अन्तर्राष्ट्रिय दासता उन्मूलन दिवस विश्वभर विभिन्न कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट मनाइँदैछ। यो दिवस मानव तस्करी, जबरजस्ती श्रम, यौन शोषण, बालश्रम, जबरजस्ती विवाह, र बालबालिकालाई सशस्त्र द्वन्द्वमा भर्ती गर्नेजस्ता दासत्वका आधुनिक रूपहरूसँग लड्न र यस्ता अपराधका विरुद्ध विश्वव्यापी चेतना फैलाउने उद्देश्यले मनाइन्छ।

संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् १९४९ को २ डिसेम्बरमा मानव बेचबिखन र यौन शोषण रोक्नका लागि महासभामा संकल्प प्रस्ताव पारित गरेको दिनको सम्झनामा हरेक वर्ष यो दिवस मनाइन्छ। राष्ट्रसंघका अनुसार, आज पनि विश्वभर पाँच करोड मानिस आधुनिक दासत्वको जोखिममा रहेका छन्। यी व्यक्तिहरू मध्ये अधिकांश महिला र बालबालिका छन्, जसलाई बलपूर्वक श्रम गर्न, यौन शोषण गर्न, या अन्य दुर्व्यवहारमा बाध्य पारिएको छ। दासत्वको यी रूपहरू अझै पनि विश्वभरका विभिन्न समुदायमा प्रचलित छन्, विशेष गरी जहाँ जातीय विभेद, गरीबी, सामाजिक बहिष्कार र असमानतामा आधारित व्यवहारका कारण मानिसहरू शोषणको शिकार बनिरहेका छन्।

प्रवासी श्रमिक र असुरक्षित व्यक्तिहरू विशेष गरी घरेलु काम, निर्माण क्षेत्र, कृषि, वस्त्र उद्योग, र यौन व्यापार जस्ता क्षेत्रमा विभिन्न प्रकारको आर्थिक शोषणको शिकार भएका छन्। यसका साथै, बालश्रम र जबरजस्ती विवाहका घटनाहरू पनि यत्रा–त्रा भइरहेका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (ILO) ले दासत्व र आधुनिक शोषण अन्त्य गर्न सरकार, नागरिक समाज र समुदाय बीच सहकार्यको आवश्यकता भएको बताएको छ। यसले पीडितहरूको उद्धार, पुनःस्थापना, न्याय, र दीर्घकालीन सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने कुरामा जोड दिएको छ।

विश्वभरका लाखौँ मानिस अझै पनि यस अत्याचारका शिकार छन्, र यस समस्यालाई समाधान गर्न वैश्विक स्तरमा संकल्प र सहकार्यको आवश्यकता छ। यस दिनले दासत्वको विरुद्धको लडाइँमा नयाँ ऊर्जा र प्रतिबद्धता जगाउने अवसर प्रदान गर्दछ।